QUÉBEC, je me souviens.

Hồ Đình Nghiêm

Ký họa Lâu đài FRONTENAC, nơi tướng Montcalm thất trận.

Ngày 13 tháng 9 năm 1759, dưới quyền chỉ huy của James Wolfe, đạo quân Anh đã đánh bại Louis Montcalm ở Québec và nước Pháp chịu mất Canada.

Tôi đến thành phố Québec vào lúc giao mùa, hè vừa giã biệt mà hơi lạnh từ chốn nào sớm thổi ngang. Chuyến bay dài cho mắc nợ tiền vé, chính phủ nói cứ thong thả từ từ trả sau chẳng tính tiền lời. Hong-kong Tokyo Vancouver Montréal rồi lên xe đò ngược về hướng Bắc, nhân viên thiện nguyện tỉnh bang chu đáo chuyện bao đồng, trao hai chục bạc mỗi đầu người, lận lưng chút bổi đặng ưa mua đồ lưu niệm cho có mà tiêu pha. Đôi khi lì xì không cứ phải đợi ngày đầu năm, cầm tờ bạc mà ngỡ như vừa trẻ lại một tuổi.

Tựa trang sách thần thoại lật vội ngó không kịp mọi ảo ảnh đổi thay. Người bồi hồi chỉ thiếu đôi hàng nước mắt, sao thời buổi này còn đẻ sinh lắm kẻ giàu lòng từ bi hỉ xả? Á khẩu là hệ lụy của xúc động, đành nhủ thầm bầu luôn thương lấy bí dù rằng khác giống chẳng chung một giàn. Xa lộ êm ái trải rộng, chân trời phía trước là tấm màn nhung buông rủ, khép đóng vở bi kịch người bóc lột người tùy tiện không chương hồi.

Québec nhỏ, buồn, luôn u hoài mông quạnh. Nhốt khu biệt thứ gì tựa như “chiều chiều ra đứng ngõ sau”. Cổ thành gạch đá uốn lượn mấp mô với những khẩu thần công đồng lạnh. Di vật tắc tiếng nhuộm rêu xanh trầm mặc, lịch sử trôi cùng làn sóng di dân bên ngoài sông Saint Laurent chẳng thấy neo thuyền buồm.

Tôi tị nạn cộng sản nên hưởng trọn vòng tay che chở, học Pháp văn ba tháng hàng tuần được “bôi trơn” gần hai trăm. Những tờ bạc thơm như trang giấy trắng, tiếng chuông reo giữa hành lang bóng lộn là giọng ai chất ngất hát bài ca ngợi tự do. Thầy cô gần gũi không khoảng cách, lăn lộn tận tụy khi giảng bài, nói khô hơi rát cổ mà toa có thấu hiểu chút chi? Cái ấy nên gọi là động từ bất quy tắc, chia ở thì hiện tại, số ít hay nhiều? Hãy dong tay phát biểu ý kiến, mạnh dạn lên bởi chân bạn đang đứng trên bề dày bộ luật: Tất cả chúng ta đều bình đẳng y trang nhau.

Như đàn con nít ở nhà giữ trẻ, dắt díu nhau hớn hở được chở đi mua sắm thả giàn. Áo ngự hàn cùng nồi niêu soong chảo, bát nước đầy ơn mưa móc tràn ly. Những tay bắt những mặt mừng với lòng chân thật, ôm siết thân chúc bạn cuộc đổi đời. Vụng về đứng chẳng nói ra điều mình nghĩ, tình yêu là gì, đôi khi chẳng lập ngôn được: Je t’aime. Beaucoup. Absolument.

Đêm nằm ngủ ác mộng không từ bỏ, tiếng súng AK biển xô xác giạt bềnh bồng. Mở mắt ra phải nhẫm thầm A di đà Phật. Áo đẫm lưng nhưng gió hiền Québec đã vỗ về. Cuốn từ điển dày chẳng giúp tôi đọc thông một đoạn văn lãng mạn, nhưng anh quebecois chị quebecoise làm tôi hiểu thấu chữ thân tình. Ở quê cũ chân luôn đi cầu tre lắc lẻo, sang tới đây họ chữa lành tất cả mọi quàng xiên.

Việc làm chốn ni chẳng phải chuyện dễ kiếm, tôi đi lau chùi dọn dẹp trong những cao ốc cũng không được lâu. Khuya khoắt nhìn xuống phố thấp đang say ngủ, những ngọn đèn câm nín thức cùng tôi nỗi lẻ loi.

Rửa chén bát ở nhà hàng hơi vất vả, may có liều thuốc bổ: mấy em tiếp viên thương như ông anh gặp vận xui. Thấy học xong Beaux-Arts là đã choáng, lại nghe “lũy” mon men trửng giỡn thơ văn thì khủng vô vàn. Đón đi đưa về giữa những đêm bão tuyết, xe lảo đảo ủ hương mùi rất dễ xúi ngủ hoang. Tên sếp bếp nói năng lỗ mãng, chửi thề luôn miệng đại khái như đù má cuộc đời. Chơi được ở chỗ cặm cụi nấu cho những món đặc sản. Tay thoăn thoắt tựa như thủ thuật chia bài cào. Toa đớp nổi cục thịt bò hơn cả ký? Nói moa nghe ưa ứa máu chút đỉnh hay sống nhăn răng? Không, ngọn lửa gaz phải vặn lớn như vậy nè, mặn mà cháy xém thu bé lại ngó không phải mình là bá tước Dracula. Để moa chỉ vẽ cho toa căn bản việc bếp núc, bơ đường sữa tha hồ vọc quậy chớ chùn tay, một ngày kia con Christine vú to sẽ bẩm tiếng Anh thỏ thẻ: Oh Sir, Sir Hồ cần em đứng sát một bên lưng? Hề hề hề nụ cười rộng miệng, râu quai nón phồn thịnh mọc quanh mồm trông như bản mặt đồng chí Fidel. Người sở hữu quả tuyết lê ấn tượng cũng cười nắc nẻ: Nè, nghe giang hồ đồn người Á đông thảy đều bé bỏng cái vật cà chớn kia, đồng cỏ khô hạn quá thì phải tưởng tới một nhát cày bừa, bất luận sự nhớn bé của thứ lưỡi hái khi nhu khi cương kia.

Tôi cày chăm chỉ ở phố cổ trong ba năm với bốn nghề trật chìa trầm trầy trầm trật (trầm trọng). Đất ấy lành nhưng vì cọng rơm miếng mồi tha nhặt con chim đành phải thôi đậu. Lỡ mang phận di tản thì làm thêm cuộc phiêu bạt e cũng khớp với bềnh bồng. Chim quyên ăn trái nhãn lồng, lia thia quen chậu mà tôi nỡ lạc loài Montréal.

Tạ ơn Québec nhiều thứ, trong đó có những bận lao đao mà cái trầm mặc của thổ ngơi kia vô tình gieo vào lòng tôi, nẩy mầm hạt hoang tưởng. Tập tành múa may ba đường quyền với hư danh là nhà văn, tôi chăm chỉ trút xuống đất vỡ những luống cày mông muội. Những vui buồn ra hoa, lay lắc vườn khuya sương dâng.

Hương dật dờ trôi, xuôi nam và bất ngờ thay, Montréal đã dang rộng những đón chào. Xa xứ mà gặp đồng hương an ủi không cách nào tả xiết, nhất là đồng hương Bắc Trung Nam ấy cũng sinh hoạt trong cùng một “mặt trận”. Những đứa con lần lượt ra đời, ấm lòng chuyền tay nhau, dung dị giữ với riêng nhau một đốm lửa. Đơn giản hơn, chỉ nuôi nấng, bảo bọc một tiếng cười cho thật tròn đầy. Nhiều người vẫn xem văn chương là báu vật, cất giữ vào nơi nghiêm cẩn sạch lau ly. Chúng tôi mạo muội nói, ấy là chén cơm nguội, luôn có, sẽ bày ra những khi tối lửa tắt đèn, trọn vẹn, thủy chung tỉ như vợ hiền.

Lo chi đói hỡi những anh em Mộng lệ
An bình hôm nay là lệ đổ hôm qua.

Ghi vào ngày hè về thăm lại chốn xưa. Trong gió cờ hoa huệ nở bông trắng hát thầm. “Que né sous le lys. Je crois sous la rose”.